Khuôn viên rộng lớn của nhà sản xuất nội thất Vitra tại Weil am Rhein (Đức) vốn nổi tiếng là nơi tập hợp các công trình kiến trúc được thiết kế bởi các kiến trúc sư hàng đầu thế giới.
Những công trình tại đây đều được thiết kế bởi những kiến trúc sư tài năng, hầu hết trong số họ sau này đã được trao giải thưởng kiến trúc Pritzker như: Tadao Ando, Zaha Hadid, Frank Gehry, Alvaro Siza… Mới đây, Vitra đã lại đem đến cho nền kiến trúc thế giới một công trình độc đáo: toà nhà trưng bày sản phẩm nội thất VitraHaus do hai kiến trúc sư Thuỵ Sĩ Jaques Herzog và Pierre de Meuron thiết kế.
Nhà sản xuất sản phẩm nội thất Vitra vốn nổi tiếng với các sản phẩm cho văn phòng và chủ yếu tập trung tới đối tượng khách hàng là các doanh nghiệp. Tuy nhiên từ năm 2004, Vitra bắt đầu mở rộng tới những khách hàng đơn lẻ, các gia đình với những bộ sưu tập nội thất gia đình cao cấp (Home Collection) của các nhà thiết kế đương đại. Cũng xuất phát từ định hướng phát triển đó, năm 2006 Vitra đã quyết định xây dựng trên chính khuôn viên Vitra toà nhà trưng bày sản phẩm này, chủ yếu dành cho những sản phẩm nội thất gia đình.
Địa thế sẵn có đem lại cho toà nhà lợi thế cũng như thách thức. Nằm trên lối vào của khuôn viên tập hợp của những công trình kiến trúc đầy sáng tạo, công trình cần tạo nên một điểm sáng kiến trúc mới nhưng cần hoà hợp với cảnh quan chung. VitraHaus là công trình thứ ba trong dải ba công trình trên lối vào, bao gồm: toà nhà hội nghị (Tadao Ando), bảo tàng thiết kế đương đại Vitra (Frank Gehry). Và để đảm bảo cảnh quan không gian được hài hoà, khu đất xây dựng được đặt ở vị trí sao cho xa nhất có thể so với cổng chính khuôn viên và bảo tàng thiết kế đương đại.
 |
| Tổng thể toà nhà VitraHaus. Khi mặt trời lặn, chỉ còn nổi bật lên là những khoảng sáng “chảy ra” từ những không gian trưng bày phía trong. (Ảnh Leon Chew/Vitra) |
Với định hướng trưng bày và địa thế trên, văn phòng kiến trúc Herzog & de Meuron đã thiết kế nên công trình dựa trên ý tưởng về sự kết hợp giữa ngôi nhà mái dốc truyền thống và sự chồng ghép kết nối các không gian. Hình ảnh ngôi nhà tạo nên không gian lý tưởng cho các sản phẩm nội thất gia đình. Ý tưởng và nguyên lý về sự chồng ghép, kết nối không gian là nghiên cứu sáng tạo của hai kiến trúc sư từ nhiều năm nay. Ý tưởng này cũng đã được áp dụng trong công trình toà nhà văn phòng của hãng dược phẩm Actelion, Thuỵ Sĩ (dự kiến hoàn thành giữa năm 2011).
Ngay từ lối vào khuôn viên, toà nhà dễ dàng được nhận ra với hình khối rất độc đáo nhưng vẫn có sự gần gũi. Công trình màu xám đen là tập hợp của những “ngôi nhà” đơn chiếc được sắp đặt chồng lên nhau. Mỗi “ngôi nhà” được tái hiện lại một cách tối giản hoá: gầm sàn, tường và mái đồng màu; hạn chế gờ giao cắt sàn – tường – mái; chỉ có hai đầu hồi được phủ kính toàn bộ. Điều đó tạo ra hiệu ứng thị giác cho mỗi “ngôi nhà” là một lõi mở hai đầu, thu hút sự chú ý tới không gian trưng bày bên trong.
 |
| Sảnh đón rộng lớn với màu trắng chủ đạo được trang trí bởi điểm nhấn. Góc nhìn mở rộng về phía toà nhà hội thảo. (KTS Tadao Ando) |
Tổng thể khối công trình là kết quả chồng ghép ba chiều của 12 “ngôi nhà” mà sàn của mỗi cá thể giao cắt trực tiếp với mái của các “ngôi nhà” nằm dưới nó. Với tổng chiều dài 57m, rộng 54m, cao 21,3m và có vị trí dầm côngxon lên tới 15m, đây là toà nhà đồ sộ nhất trong khuôn viên Vitra. Tuy nhiên tại đây chúng ta lại không có cảm giác không gian cảnh quan chung bị lấn át, bởi: mặt bằng tầng trệt không phủ lấp toàn bộ diện tích 57 x 54m; sự chồng ghép theo trục đứng sinh động tạo ra những khoảng không thông thoáng; màu xám đen của vỏ công trình càng kéo khối đồ sộ đó nhỏ lại và đặc biệt màu sắc này khiến toà nhà mờ nhoà, hoà lẫn trong khung cảnh thiên nhiên khi mặt trời lặn, chỉ còn nổi bật lên là những khoảng sáng “chảy ra” từ những không gian trưng bày phía trong.
Quyết định lựa chọn màu xám đen cho lớp vỏ trát ngoài là kết quả của những thử nghiệm và nghiên cứu về màu sắc ngay tại công trường xây dựng vào tháng 6.2009. Toà nhà có kết cấu bêtông cốt thép, 12 “khối nhà” là 12 lõi bêtông được đúc tại chỗ, được bọc quanh lớp xốp cách nhiệt với lớp vỏ vữa trát trực tiếp trên đó.
 |
| Sự giao cắt giữa các khối nhà hình thành nên không gian trưng bày sinh động và linh hoạt. |
Lối vào chính của toà nhà nằm ở sân trong. Khoảng sân trong với sàn gỗ thân thiện là một không gian mở, được định nghĩa bởi năm khối nhà bao quanh với năm chức năng riêng biệt: khu vực tổ chức hội thảo; phòng trưng bày bộ sưu tập ghế của bảo tàng thiết kế đương đại Vitra; cửa hàng lưu niệm Vitra shop; khu vực sảnh đón và lễ tân; quán càphê. Cũng tại khoảng sân trong này, khách có thể cảm nhận không gian chồng ghép rõ nét được tạo ra bởi 12 “ngôi nhà”. Những góc nhìn thú vị vào không gian nội thất bên trong cũng diễn ra ở đây thông qua các ô cửa trổ lớn ở những khối phía trên.
Hành trình tham quan không gian trưng bày không bắt đầu như thường lệ là từ tầng trệt, mà bắt đầu từ tầng bốn, tầng cao nhất của toà nhà. Từ sảnh đón, thang máy đưa khách tham quan lên tầng bốn. Bước ra khỏi tháng máy, cảm nhận đầu tiên là không gian sáng, trắng của nội thất và tầm nhìn ấn tượng về phía ngọn đồi Tüllinger. Ở chiều đối diện, bề mặt kính lùi lại tạo nên một bancông rộng, mở góc nhìn panorama về phía thành phố Basel – Thuỵ Sĩ. Điều thú vị là từ góc nhìn này chúng ta có thể thấy rõ toà nhà văn phòng của hãng dược phẩm Actelion với cùng ngôn ngữ “chồng ghép, kết nối không gian”. Đây không phải sự ngẫu nhiên mà nằm hoàn toàn rõ trong ý đồ ngay từ quá trình thiết kế bởi cả hai công trình này đều được thiết kế trong cùng một khoảng thời gian. Sự sắp đặt vị trí, phương hướng của 12 “ngôi nhà” không phải là ngẫu nhiên mà đều dựa trên định hướng góc nhìn tới những vị trí có ý nghĩa xung quanh.
 |
| Những chiếc thang bộ kết nối không gian các tầng luôn thay đổi cả về hình khối cũng như vị trí. |
Hành trình khám phá không gian và góc nhìn tiếp diễn theo hướng dẫn tới các tầng thấp hơn. Đối với công trình này, chỉ duy nhất có lõi thang máy là không gian phát triển đồng trục theo phương thẳng đứng qua cả năm tầng. Chúng ta không thể tìm ra bất kỳ không gian nào khác phát triển như vậy mà ở mỗi tầng là một sự xê dịch. Chính sự giao cắt giữa các cá thể và hình khối không gian ba chiều biến đổi của các cấu kiện kiến trúc đã hình thành nên tính phức hợp của không gian trưng bày. Những chiếc thang bộ kết nối không gian các tầng luôn thay đồi cả về hình khối cũng như vị trí: độ xoắn khác nhau, trục di chuyển khác nhau.
Tuy nhiên, tất cả sự biến đổi sinh động và độc đáo đều được kết nối xâu chuỗi thống nhất bởi vật liệu và màu sắc. Bậc thang cũng như sàn các phòng trưng bày đều được lát một loại gỗ dẻ gai màu sáng. Tường, trần và lan can cầu thang chung một màu trắng tinh khiết, tạo nên một phông nền trung tính cho màn trình diễn các sản phẩm nội thất. Ngoài nguồn sáng tự nhiên từ những ô kính lớn, tất cả các không gian trưng bày được chiếu sáng từ hệ thống đèn rọi trượt ray. Điều này đem lại tính linh hoạt trong sử dụng ánh sáng tương ứng với sắp xếp thay đổi của các bộ sưu tập.
 |
| Không gian giao thông đặc biệt hình thành từ sự giao cắt của ba “ngôi nhà” |
Nói về thiết kế, hai kiến trúc sư Herzog và de Meuron đã đúc kết: “ Đơn giản không gian nội thất và ngoại thất hoà quyện vào nhau cũng như sự giao nhau của hai thế giới hình học: hình đa giác – trực giao và khối hình hữu cơ đã sản sinh ra một chuỗi những sự mới lạ của không gian nội thất, một “thế giới bí mật” với sự gợi mở trong tính chất phức hợp của không gian”
Thông tin về VITRAhaus
Diện tích khu đất: 12.349m2
Diện tích xây dựng: 1.324m2
Năm hoàn thành: 2010
Thiết kế: Văn phòng Kiến trúc Herzog & de Meuron
Kết cấu: ZPF Ingenieure AG
Quản lý xây dựng: Krebser und Freyle
Thi công: Mayer Baehrle Freie Architekten BDA
Cảnh quan: August Künzel Landschaftsarchitekten AG
Địa chỉ: Charles-Eames-Str. 2, D-79576 Weil am Rhein, CHLB Đức
Bài và ảnh: KTS LÊ ANH ĐỨC
(Theo SGTT)
